🔻 عللی که سبب متکبر شدن انسان می شود به آن علل، عوامل استکبار گویند.
1️⃣ مال و ثروت فراوان
🔰 مانند استکبار فرعون: «و نادى فِرعَونُ فى قَومِهِ قالَ … و هـذِهِ الاَنهـرُ تَجرى مِن تَحتى اَفَلا تُبصِرون» [زخرف/۵۱] «و قالَ موسى رَبَّنا اِنَّک ءاتَیتَ فِرعَونَ و مَلاََهُ زینَةً واَمولاً فِىالحَیوةِ الدُّنیا…»[یونس/۸۸]
2️⃣ قدرت نظامی و موقعیت سیاسی ـ اجتماعی
🔰 قرآن کریم درباره فرعون مىفرماید: «و نادى فِرعَونُ فى قَومِهِ قالَ یـقَومِ اَلَیسَ لى مُلک مِصرَ…»[زخرف/۵۱] که حاکى از پادشاهی و قدرت اوست، و «فَاَمّا عادٌ فاستَکبَروا فِىالاَرضِ بِغَیرِ الحَقِّ وقالوا مَن اَشَدُّ مِنّا قُوَّةً…»،[فصلت/۱۵] که قدرت غرور آفرین قوم عاد را بیان مىکند.
3️⃣ فقر فرهنگی و عدم استقلال فکری مستضعفان
🔰 تهى کردن مستضعفان از اتکاى به نفس و خود باوری توسط مستکبران، از عوامل پیدایش استکبار است:«فَاستَخَفَّ قَومَهُ فَاَطاعوهُ اِنَّهُم کانوا قَومـًا فـاسِقین»[زخرف/۵۴]، زیرا گاهى افزون بر مستکبران، خود مستضعفان نیز در ایجاد استکبار نقش دارند و به تبلیغات و دسیسهها و تهاجم فرهنگی مستکبران پاسخ مثبت داده، از آنها پیروی مىکنند: «فَیقولُ الضُّعَفـؤُا لِلَّذینَ استَکبَرُوا اِنّا کنّا لَکم تَبَعـًا…»[غافر/۴۷].
4️⃣ توهم برتریبینی
🔰 اعتقاد به برتری گوهر خلقت نیز از عوامل ایجاد استکبار است: «قالَ یـاِبلیسُ ما مَنَعَک اَن تَسجُدَ لِماخَلَقتُ بِیدَىَّ اَستَکبَرتَ اَم کنتَ مِنَ العالین قالَ اَنا خَیرٌ مِنهُ خَلَقتَنى مِن نار وخَلَقتَهُ مِن طین»[ص/۷۶-۷۵] در این آیات اعتقاد شیطان به برترى مادّه خلقت خویش (آتش) بر مادّه آفرینش انسان (خاک) بیان شده است.
5️⃣ کفر
🔰 «اِلاّ اِبلیسَ اَبى واستَکبَرَ وکانَ مِنَ الکافِرین»[بقره/۳۴]، «اِلاّ اِبلیسَ استَکبَرَ وکانَ مِنَ الکافِرین»[ص/۷۴] زیرا ابلیس، کفر خود را مکتوم مىکرد. «بَلى قَد جاءَتک ءایـتى فَکذَّبتَ بِها واستَکبَرتَ و کنتَ مِنَ الکـافِرین»[زمر/۵۹] این آیه درباره کسانى است که پس از مرگشان هنگام مشاهده عذاب الهی آرزو مىکنند به دنیا بازگردند تا از نیکوکاران گردند. خداوند به ایشان مىگوید: آرى، آیات ما به شما رسید؛ ولى شما آن را تکذیب کردید و استکبار ورزیدید و از کافران بودید.
6️⃣ هوای نفس و خود پرستی
🔰 «… اَفَکلَّما جاءَکم رَسولٌ بِما لاتَهوى اَنفُسُکمُ استَکبَرتُم فَفَریقـًا کذَّبتُم وفَریقـًا تَقتُلون»[بقره/۸۷] هرگاه پیامبران براى امتها از سوى خداوند دستوراتى مىآوردند که مطابق میل آنان نبود، از آن سرپیچی مىکردند؛ برخى پیامبران را تکذیب کرده و برخى آنان رامىکشتند.
7️⃣ گناه و جرمپیشگی
🔰 «و اَمَّا الَّذینَ کفَروا اَفَلَم تَکن ءایـتى تُتلى عَلَیکم فَاستَکبَرتُم وکنتُم قَومـًا مُجرِمین»[جاثیه/۳۱] در این آیه و همچنین در آیه ۱۳۳ سوره اعراف و آیه «…فاستَکبَروا وکانوا قَومـًا مُجرِمین»[یونس/۷۵] گناهان بسیار و جرمپیشگى کافران و فرعون و سران حکومتش و… عامل استکبار آنان در برابر آیات الهی بیان شدهاست.
8️⃣ غفلت از قدرت نامحدود الهى
🔰 یکى از عوامل کفر و استکبار در قوم عاد، غفلت آنان از قدرت برتر الهى بوده است: «فَاَمّا عادٌ فاستَکبَروا فِىالاَرضِ بِغَیرِ الحَقِّ وقالوا مَن اَشَدُّ مِنّا قُوَّةً اَوَ لَم یرَوا اَنَّ اللّهَ الَّذى خَلَقَهُم هُوَ اَشَدُّ مِنهُم قُوَّةً و کانُوا بِـایـتِنا یجحَدون.»[فصلت/۱۵]، «…اَو لَم یعلَم اَنَّ اللّهَ قَد اَهلَک مِن قَبلِهِ مِنَ القُرونِ مَن هُوَ اَشَدُّ مِنهُ قُوَّةً و اَکثَرُ جَمعـًا…».[قصص/۷۸] این آیه به غفلت قارون (ازمستکبران قوم موسی(ع)) از قدرت نامحدود پروردگار اشاره دارد.
